قاعده الواحد

قاعده الواحد که نوعاً با عباراتی شبیه «الواحد لا یصدر عنه الا الواحد» از آن یاد می شود، از قواعد مهم فلسفی است. در فصل اوّل این نوشتار به بحث هایی مانند تعابیر قاعده، سیر تاریخی قاعده، نگاه عالمان مسلمان به قاعده و کاربردهای قاعده پرداخته شده است. فصل دوّم این نوشته به مبادی قاعده اعم از تصوری و تصدیقی می پردازد و اصل سنخیّت را به عنوان مهمترین مبدأ تصدیقی توضیح می دهد، آنگاه به تقریرات گوناگون قاعده پرداخته و ریشه اختلاف تقریرات را بررسی می کند و در پایان، تقریر ملاصدرا از قاعده را تبیین و بر اتکاء تقریر قاعده بر دلیل آن تأکید می کند. در فصل سوّم بعد از بیان عدم اثبات بداهت قاعده، ادله قاعده تقسیم بندی شده و بعد از ذکر هر دسته از ادله، آن دسته مورد بررسی واقع شده است. نتیجه ای که از مجموع ادله به دست می آید این است که اگر کسی اصل سنخیّت را بپذیرد، با توجه به تقریری که از اصل سنخیّت مورد پذیرش او واقع شده قطعاً قاعده الواحد هم با همان تقریر در نزد او ثابت خواهد بود به طوری که اگر سنخیت را فقط بین علت هستی بخش و معلول آن بداند، قاعده الواحد هم به همان کیفیّت است یعنی «از علّت واحد هستی بخش، فقط معلول واحد صادر می شود» و اگر دامنه سنخیّت را از علت هستی بخش و معلول آن به سایر علل و معالیل آنها و حتی به شرط و مشروط گسترش دهد، در قاعده الواحد هم همانطور خواهد شد. فصل چهارم این نوشتار به شبهاتی که پیرامون قاعده مطرح شده می پردازد و ضمن تقسیم بندی آنها به چهار قسم، پاسخ آنها را بیان می دارد. و در پایان، نتایج به دست آمده از این نوشتار تحت عنوان خاتمه بیان گردیده است.